Định Nguyên, thông tín viên RFA
2011-11-17
Trước tình hình kinh tế xấu nhất, kể từ năm 1991 đến nay, việc tái cấu trúc nền kinh tế Việt Nam được đặt ra.“Nhóm lợi ích” được coi như là cái xương hóc khó gỡ trong việc cải tổ kinh tế.
Ngay từ thời kỳ đầu lập quốc của Hoa Kỳ tổng thống Thomas Jefferson tin rằng sự vận động của các nhóm lợi ích đối với chính quyền là biểu hiện của sự tự do dân chủ. Nhưng ngay khi tin như vậy và với một hệ thống pháp luật minh bạch và hoàn chỉnh, Hoa Kỳ cũng đã phải trả giá cho sự vận động hành lang (lobby) của các nhóm lợi ích khi cách đây không lâu Abramoff, nhà tài phiệt và nhà vận động hành lang có thế lực nhất nước Mỹ, bị kết tội với hàng loạt tội danh gây chấn động quốc hội và công chúng Hoa Kỳ (Washington Post). Điều này cho thấy tác động của “Nhóm lợi ích” luôn có hai mặt tích cực và tiêu cực.
“Nhóm lợi ích” công
Trước đây khá lâu cụm từ “Nhóm lợi ích” đã xuất hiện ở Việt Nam, nhưng từ đầu năm đến nay tần suất xuất hiện của từ này mỗi lúc một dày khi tình hình kinh tế của Việt Nam ngày càng bất ổn nếu không muốn nói là xấu nhất từ năm 1991 đến nay, theo lời của Ts Lê Đăng Doanh, và cả hệ thống chính trị của Việt Nam tỏ dấu hiệu quyết tâm muốn tái cấu trúc lại nền kinh tế.
VN có hình thành những nhóm lợi ích lớn nhỏ, trong đó các doanh nghiệp kể cả doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, liên kết với những người có chức có quyền.TS Lê Đăng Doanh
Việc tái cấu trúc nền kinh tế Việt Nam - ngoại trừ những bất hợp lý của mô hinh kinh tế, những tác động khách quan trong bối cảnh kinh tế toàn cầu – cái khó nuốt nhất của những nhà hoạch định chính sách chính là các “nhóm lợi ích”. Các quốc gia khác, nhóm lợi ích thường nằm bên ngoài quyền lực, muốn tác động vào chính sách của chính phủ để có lợi cho nhóm – tích cực hay tiêu cực – phải thông qua những cuộc vận động hành lang (lobby). Các nhóm lợi ích của Việt Nam phần lớn lại nằm bên trong của quyền lực.
Trường hợp Tổng Công Ty Xăng Dầu Petrolimex, một doanh nghiệp Nhà Nước, là một ví dụ. Thông qua mối “ruột rà” với Bộ Công Thương, Petrolimex tăng giá xăng dầu liên tục bất chấp giá xăng dầu thế giới đang giảm. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng xấp xỉ 4% trong tháng 6/2011 có sự tiếp sức của Petrolimex bằng việc tăng giá xăng dầu trong tháng 3/2011. Giá xăng dầu tăng theo cấp số cộng, nhưng Petrolimex vẫn la làng là lỗ. Tập đoàn Điện Lực Việt Nam (EVN) có cùng kiểu mẫu, cùng mối “bà con” với Bộ Công Thương. Tính từ năm 2007 đến nay đã tăng giá điện lên đến 50% và khoản lỗ cũng tăng vượt cấp bước qua ngưỡng 30 ngàn tỷ đồng. Trong khoản lỗ này không biết EVN Việt Nam có gộp luôn khoản lỗ của viêc kinh doanh “tay trái” của mình là công ty Thông Tin Viễn Thông Điện Lực (EVNTelecom).
Trường hợp Vinashin là nhóm lợi ích đặc biệt, nó không nằm trong quyền lực. Nó chính là con đẻ của chóp bu quyền lực. Tận hưởng mọi ưu thế mà không có bất cứ tập đoàn công nghiệp nào có được. Ưu đãi tuyệt đối về tài chính, đỉnh điểm là được phép sử dụng trái phiếu quốc gia hay nói khác đi chính phủ phát hành 600 triệu USD trái phiếu với mục đích giúp vốn cho Vinashin. Hậu quả là đứa “con một” được cưng chìu quá đáng này để lại khoảng nợ 4.5 tỷ USD, xấp xỉ 4.5% GDP quốc gia, cho “cha mẹ” nó gánh.
Nhóm lợi ích thượng tầng hoạt động khá kín kẽ, nhóm lợi ích hạ tầng ngược lại, hoạt động rất là nhộn nhịp. Cụm từ “chạy dự án” cũng bắt nguồn từ nhóm này. Từ huyện lên đến tỉnh nơi nào cũng có khu công nghiệp, cụm kinh tế. Toàn quốc hiện nay có khoảng 28 khu kinh tế cửa khẩu, nhưng hoạt động không hiệu quả. Hàng trăm ngàn hecta đất của người dân bị trưng thu rồi bỏ hoang, hàng ngàn tỷ đồng bỏ ra xây dựng để rồi dãi dầu mưa nắng. Báo chí trong nước thì cho rằng “vắng như chùa Bà Đanh” còn các chuyên gia kinh tế thì cho rằng rất nguy hiểm cho nền kinh tế. Gần đây chính phủ chấp thuận dự án xây dựng sân bay An Giang cách sân bay Trà Nóc Cần Thơ chưa đầy 60 Km. Trong khi sân bay Cần Thơ hoạt động chưa đến 20% công suất và trong tình trạng èo uột thì sân bay An Giang lấy khách đâu ra mà phục vụ.
Các cấp địa phương đua nhau chạy dự án, ngoài lợi nhuận từ những khoản “lại quả” béo bở, vị thế địa phương cũng sẽ được nâng cao trong bảng tổng sắp hàng năm, con đường hoạn lộ của các quan chức từ đó cũng thông thoáng hơn.
“Nhóm lợi ích” tư
Nói đến các nhóm lợi ích có ảnh hưởng đến chính sách của đất nước, thì nhóm mạnh nhất và lớn nhất là nhóm của lãnh đạo hay nói rộng ra đảng Cộng Sản.TS Nguyễn Quang A
Ngoài các nhóm lợi ích trên – tạm gọi là “nhóm lợi ích công” – còn một loại nhóm lợi ích khác là “nhóm lợi ích tư”. Họ là ai? Là những thành viên của một ngành sản xuất, một ngành công nghiệp..v.v.. cùng nhau liên kết lại, nhân danh quyền lợi xã hội, người tiêu dùng, tác động lên chính sách quốc gia (thuế khóa, bảo hộ, giá thuê đất, tín dụng…) bằng quyền lực “mềm” nhằm trục lợi tối đa cho nhóm của mình. Hiệp hội các nhà sản xuất xe hơi Việt Nam (VAMA) thuộc nhóm này. Mười một nhà đầu tư nước ngoài (FDI) của hiệp hội đang nắm trong tay quyền “điều động” thị trường ô tô Việt Nam. Bất chấp cam kết nội địa hóa 50% linh kiện trong vòng 10 năm, đến nay, sau 14 năm, tỷ lệ linh kiện nội hóa chưa quá 10% và giá ô tô tăng liên tục. Viễn ảnh “hoành tráng” về một nền công nghiệp ô tô đâu không thấy chỉ thấy người tiêu dùng bị móc hầu bao vô tội vạ, còn lợi nhuận khổng lồ rót đầy túi các đại gia và những người “bảo kê” cho họ.
Đối với cái xương bị hóc này trong việc tái cấu trúc nền kinh tế Việt Nam, chúng tôi tìm hiểu nơi các chuyên gia, các nhà khoa học được họ cho biết ý kiến như sau.
Ts Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản Lý Kinh Tế Trung Ương, cho rằng hiện nay Việt Nam chua có luật cũng như cơ chế giám sát hữu hiệu đối với các nhóm lợi ích này. Ông Nói :
Ts Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản Lý Kinh Tế Trung Ương, cho rằng hiện nay Việt Nam chua có luật cũng như cơ chế giám sát hữu hiệu đối với các nhóm lợi ích này. Ông Nói :
“Trong bài diễn văn kết luận hội nghị lần thứ 3 của ban chấp hành đảng Cộng Sản Việt Nam vào ngày 10/10/2011, Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đã có đề cập đến tư duy nhiệm kỳ và lợi ích nhóm. Đây là lần đầu tiên cụm từ này được đưa vào văn kiện chính thống của Việt Nam, tôi đánh giá cao về sự nhìn thẳng vào sự thật ấy. Cũng như ở nhiều nước khác trên thế giới, ở Việt Nam đều có hình thành những nhóm lợi ích lớn nhỏ, trong đó các doanh nghiệp kể cả doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, liên kết với những người có chức có quyền ở cấp huyện, cấp tỉnh, cấp trung ương để thực hiện các đự án đầu tư, thực hiện các dự án nhận đất, khai thác mỏ..v.v…
Đề cập đến thành phần nhóm lợi ích, ông cho biết thêm:
“Cả hai nhóm lợi ích công và tư. Các doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp tư nhân hiện nay đều liên kết chặt chẽ với những người có chức có quyền, bởi vì qua đó họ có thể nhận được đất, được giấy phép đầu tư, nhận được tín dụng lớn và còn nhận được nhiều đặc quyền đặc lợi khác nữa. Trong một cơ chế còn thiếu công khai minh bạch thì nhóm lợi ích bao gồm cả công và tư và trung tâm luôn là người có quyền quyết định.”
Ts Nguyễn Quang A, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên Cứu IDS, cho biết nhóm lợi ích lớn nhất và mạnh nhất ở Việt Nam hiện nay là nhóm của lãnh đạo mà nói rộng ra là nhóm của đảng:
Trong một cơ chế còn thiếu công khai minh bạch thì nhóm lợi ích bao gồm cả công và tư và trung tâm luôn là người có quyền quyết định.TS Lê Đăng Doanh
“Nói về nhóm lợi ích ở Việt Nam nó có thể khác đi. Ý người ta muốn nói đến các nhóm lợi ích có ảnh hưởng đến chính sách của đất nước, thì nhóm mạnh nhất và lớn nhất là nhóm của lãnh đạo hay nói rộng ra đảng Cộng Sản. Bên trong hệ thống ấy mỗi một bộ có những quyền lợi khác nhau, mỗi địa phương thậm chí nhóm doanh nghiệp nhà nước cũng có thế lực rất mạnh.
Việc tái cấu trúc sự thực người ta nói đến rất nhiều nhưng mà làm như thế nào mới là điều quan trọng. Bởi vì có những trường hợp gọi là thay đổi nhưng mà thay đổi theo hướng thụt lùi như là từ năm 2006-2007 đến nay với việc thành lập nhiều tập đoàn, ra đời rất nhiều ngân hàng, thì đấy cũng là một sự thay đổi. Nhưng sự thay đổi đó tạo ra kết quả rất là xấu, và bây giờ làm như thế nào mới là điều quan trọng.”
Như vậy “nhóm lợi ích” là cái xương hóc khó gỡ nhất hiện nay trong vấn đề tái cấu trúc nền kinh tế. Xin mượn lời của Hugo Black, một nghị sỹ và sau là chánh án Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ, tuyên bố vào năm 1935, để kết thúc bài viết này:
“Đi ngược lại truyền thống, đi ngược lại đạo đức công cộng và thù địch với chính quyền trung thực, các nhóm lợi ích này đã đạt được vị thế quyền lực tới mức có thể đe dọa chính nhà nước”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét